otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
Dostępne online www.sciencedirect.com
journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol
Artykuł oryginalny/Original research article
Ocena niedosłuchu u osób powyżej 60. roku życia korzystających z aparatów słuchowych The assessment of hearing impairment in patients over 60 years of age using hearing aids Aleksandra Skrzypek 1, Alicja Sekula 2, Maria Bratumiła Deryło 3, Joanna Kuśmierczyk 3,*, Marcin Talar 3 1
Dolnośląskie Centrum Laryngologii Medicus we Wrocławiu Katedra i Klinika Audiologii i Foniatrii UM w Poznaniu 3 Medicus Aparatura i Instrumenty Medyczne Sp. Z o.o. S.K.A 2
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Objective: To assess the hearing impairment in people over 60 years old using hearing
Otrzymano: 23.04.2013
aids. This was a single-center study, but it is planned to extend it further to the whole
Zaakceptowano: 02.07.2013
country. Materials and methods: The study was focused on patients with hearing aids.
Dostępne online: 05.07.2013
During the assessment 57 people were included in the observation in order to control the status of their hearing loss and benefit from traditional hearing aids as well as the
Słowa kluczowe: niedosłuch
possibility to apply the auditory implants in case of a little benefit from hearing aids.
osoby starsze aparaty słuchowe
on demographic and epidemiological data of patients were collected as well as the qua-
jakość życia
that 91% of patients have sensorineural hearing loss (SHL), the remaining 9% – severe
The otoscopy and pure tone audiometry were performed as well as the questionnaires lity of their life with hearing aids was subjectively assessed. Results: The results show mixed hearing loss. Severe SHL was found in 22 patients, the moderate hearing loss was
Keywords: Hearing impairment Elderly Hearing aids Quality of life
observed in 37%, and the profound SHL was the case in 5 patients. Minimal SHL was observed in 7% of patients (n = 4). More than 73% of the study subjects were male (n = 38). The average age of the patients who completed the survey was 74 years old. Thirty-five patients used their hearing aid over 3 years and less than 70% of them used it every day all day. Hearing aid was not actively used by 10 patients. Over the last year 51.92% of the patients underwent a hearing examination. Conclusions: The bone anchored hearing aid was suggested to 2% of subjects and the cochlear implant was offered to 10 patients. The data analysis shows the need to educate and inform the elderly about alternative methods of hearing loss treatment. © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
* Adres do korespondencji: Medicus Aparatura i Instrumenty Medyczne Sp. z o.o. S.K.A, ul. Grabiszyńska 251a, 53-234 Wrocław, Polska. Tel.: +48 71 34 72 100; fax: +48 71 3472 111. Adresy email: [email protected], [email protected] (J. Kuśmierczyk). 0030-6657/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2013.07.001
26
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
Wstęp
Tabela I – Ankieta wykorzystana podczas akcji Biała Sobota Table I – The Survey performed during screening test
Problem niedosłuchu u osób dorosłych i w wieku podeszłym staje się coraz bardziej znaczący. Szacuje się, że na całym świecie liczba osób dorosłych, zwłaszcza tych po 60. roku życia, znacząco wzrośnie. Światowa Organizacja Zdrowia [1] podaje, że populacja osób po 65. roku życia wzrośnie z 626 mln w 2010 r. aż do 855 mln w roku 2019, co daje wzrost 37-procentowy. Dane te dotyczą również Polski [2, 3]. W roku 2012 w Polsce żyło 5,325 mln osób po 65. rż. [4, 5]. Zgodnie z szacunkami Światowej Organizacji Zdrowia, 36,14% populacji osób w podeszłym wieku w Europie Centralnej i Wschodniej oraz Centralnej Azji ma problemy ze słuchem, z czego większość ma ubytek lekki (35%) lub średni (26%), a 7% ma ubytek ciężki i 2,5% głęboki (wg skali WHO [6]). Według danych szacunkowych, społeczność osób dotkniętych niedosłuchem w świecie wynosi 10–15% (500 mln), a przewiduje się, że w roku 2025 będzie ich już ok. 900 mln [7]. Najczęstszymi przyczynami niedosłuchu rozpoczynającego się w wieku dorosłym jest niedosłuch związany z wiekiem – presbyacusis oraz uraz akustyczny [8]. W krajach rozwiniętych ok. 10% osób z niedosłuchem korzysta z aparatów słuchowych, podczas gdy w krajach rozwijających się tylko około 1% [8]. W Polsce szacuje się, że ok. 80% osób niedosłyszących nie nosi aparatów słuchowych ze względów finansowych lub z powodu braku komfortu z użytkowania tych urządzeń [7]. Konsekwencjami upośledzenia słuchu są często poczucie izolacji, depresja, obniżenie samooceny i pewności siebie. Wobec rosnących wymagań rynku pracy, wydłużenia okresu aktywności zawodowej oraz rosnącej aktywności seniorów coraz istotniejsze staje się propagowanie i monitorowanie protezowania słuchu i rehabilitacji osób protezowanych. Celem pracy była ocena słuchu w wybranej grupie osób po 60. roku życia, korzystających z aparatów słuchowych oraz badanie subiektywnej oceny pacjentów dotyczącej korzyści z protezowania słuchu. Byliśmy również ciekawi nawyków związanych ze stosowaniem aparatu słuchowego.
Badania audiometrii tonalnej wykonywano urządzeniami Diagnostic Audiometer AD 229b (Interacoustics). Pomiar progów słyszenia odbywał się zarówno dla przewodnictwa powietrznego, jak i kostnego. Wykorzystywane w badaniach audiometry pozwoliły zarejestrować progi słuchowe w zakresie 125–8000 Hz dla przewodnictwa powietrznego oraz 250–4000 Hz dla przewodnictwa kostnego. Niedosłuch oceniano na podstawie średniego ubytku słuchu wyliczonego dla częstotliwości: 500, 1000, 2000 i 4000 Hz w uchu lepiej słyszącym. Klasyfikacji stopnia niedosłuchu dokonano na podstawie kryteriów WHO (Tab. II).
Materiał i metody
Wyniki
Przeprowadzono badanie pilotażowe o charakterze akcji typu Biała Sobota. Informacje na temat planowanych badań podano w lokalnych mediach w Poznaniu. Do udziału zaproszono osoby starsze korzystające z aparatu słuchowego, które nie odczuwały pełnej satysfakcji z protezowania. W ramach badania zaplanowano ocenę otoskopową i audiometryczną oraz ankietę gromadzącą dane demograficzne, epidemiologiczne i dotyczące jakości życia z aparatem słuchowym (Tab. I). Pierwsza część ankiety dotyczyła danych osobowych, teleadresowych, wieku oraz płci. Część druga polegała na udzieleniu odpowiedzi na 11 pytań zamkniętych, dotyczących użytkowania aparatu słuchowego, komfortu słyszenia, wykonanych badań słuchu oraz przebytych operacji bądź infekcji ucha. Ze względu na przesiewowy charakter badania nie analizowano sposobu protezowania ani rodzaju aparatu słuchowego.
W badaniu wzięło udział 57 osób. Pięć z nich wyłączono z analizy ze względu na brak zgody na udział w dalszym badaniu. Wśród 52 osób było 38 mężczyzn (73,08%) i 14 kobiet (26,92%), 44 osoby były mieszkańcami Poznania (85%),
Czy używał Pan/-i swojego aparatu słuchowego przez PONAD 3 lata? Czy używa Pan/-i swojego aparatu słuchowego przez cały dzień? Czy używa Pan/-i swojego aparatu słuchowego codziennie? Jeśli nie, to jak często: (zakreślić) a) Gdy wychodzę z domu b) Tylko na specjalne okazje c) 2–3 razy w tygodniu d) 1 raz w tygodniu e) 2–3 razy w miesiącu f) 1 raz w miesiącu Czy miał/-a Pan/-i wykonywane badanie słuchu w ciągu ostatniego roku? Czy ma Pan/-i trudności ze słyszeniem w zatłoczonym pokoju, gdzie wiele osób rozmawia jednocześnie? Czy słuchanie Pana/Panią męczy? Czy ma Pan/-i trudności ze słyszeniem w restauracji czy kawiarni? Czy w Pana/-i aparacie słuchowym pojawiają się sprzężenia akustyczne (piski)? Czy przechodził/-a Pan/-i operację ucha? Jeśli tak, to kiedy? (podać rok) Czy cierpi Pan/-i na infekcje ucha? Czy wkładka od aparatu słuchowego powoduje u Pana/-i podrażnienia?
Tabela II – Stopnie niedosłuchu wg skali WHO; średni ubytek słuchu mierzony dla częstotliwości (f) równych 0,5; 1; 2 i 4 kHz [7] Tabela II – Grades of hearing impairment by WHO; audiometric ISO value (average of 0.5, 1, 2, 4 kHz) [7] Średni ubytek słuchu [dB] 0–25 26–40 41–60 61–80 > 81
Stopień niedosłuchu norma lekki średni ciężki głęboki
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
27
Ryc. 3 – Częstość użytkowania aparatu słuchowego Fig. 3 – The frequency of hearing aids usage Ryc. 1 – Stopień uszkodzenia słuchu (dla lepszego ucha) w podziale na rodzaj niedosłuchu Fig. 1 – The Grade of hearing impairment by the type of hearing impairment (for better ear)
a 8 pochodziło z okolicznych miejscowości (15%). Średni wiek ankietowanych wynosił 74 lata. 27 osób (51,92%) miało w ciągu ostatniego roku wykonane badania słuchu. U 91% badanych stwierdzono niedosłuch czuciowo-nerwowy, a u 9% niedosłuch mieszany. Spośród osób z niedosłuchem czuciowo-nerwowym u 9% stwierdzono niedosłuch głęboki, 39% miało niedosłuch ciężki, 37% niedosłuch średni i 7% niedosłuch lekki. U wszystkich osób z niedosłuchem mieszanym stwierdzono niedosłuch ciężki (Ryc. 1). Na pytanie o czas użytkowania aparatu słuchowego 67,3% ankietowanych odpowiedziało, że używało swojego aparatu słuchowego przez ponad 3 lata (35 osób), 13,46% ankietowanych używało swojego aparatu krócej niż 3 lata (7 osób), natomiast 19,23% ankietowanych miało aparat, ale go nie używało (10 osób) (Ryc. 2).
Ryc. 2 – Użytkowanie aparatu słuchowego przez badanych pacjentów Fig. 2 – Using of hearing aids by the patients
W ankietowanej grupie osób używających aparat słuchowy przez ponad 3 lata 68,57% badanych deklaruje, że nosi aparat codziennie przez cały dzień (24 osoby – 46% wszystkich ankietowanych), 17,14% osób nosi aparat słuchowy codziennie, lecz nie przez cały dzień (6 osób – 11,5% wszystkich ankietowanych), 14,29% osób nosi aparat słuchowy 1–3 razy w tygodniu (5 osób – 9% wszystkich ankietowanych) (Ryc. 3). W odpowiedzi na pytania dotyczące problemów ze słyszeniem 96,2% ankietowanych skarży się na trudności ze słyszeniem w zatłoczonym pokoju, gdzie wiele osób rozmawia jednocześnie. Słuchanie jest męczące dla 75% ankietowanych (w tym dla wszystkich nieużywających aparatu słuchowego). Ponad 98% ankietowanych przyznało, że ma trudności ze słyszeniem w restauracji bądź kawiarni. U 67,3% osób w aparacie słuchowym pojawiają się sprzężenia akustyczne (Ryc. 4). Wśród ankietowanych 21,1% osób przebyło infekcję ucha (n = 11), u jednej osoby przeprowadzono operację ucha, a u 32,69% wkładka od aparatu słuchowego powodowała
Ryc. 4 – Postrzeganie niedosłuchu przez pacjentów (*nie analizowano typu protezowania) Fig. 4 – The perception of hearing loss by the patients (* the type of prosthesis was not analysed)
28
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
podrażnienia. W wyniku przeprowadzonych badań 10 osobom zaproponowano poszerzoną diagnostykę w celu kwalifikacji do implantu ślimakowego, a 1 osobie pod kątem implantu na przewodnictwo kostne. Z naszych obserwacji wynika, że 19,2% pacjentów użytkujących aparaty słuchowe nie czerpie już z nich wystarczających korzyści, co pokazuje wynik wstępnej kwalifikacji do implantu. Prawie co piąty badany ma szansę na poprawę jakości życia poprzez zastosowanie implantu słuchu.
Omówienie Populacja ludzi starszych na całym świecie rośnie ze względu na zwiększanie długości życia, a związane jest to przede wszystkim z poprawą opieki medycznej, kontrolą chorób zakaźnych oraz lepszą opieką nad noworodkami. Równolegle ze zwiększaniem się populacji osób starszych rośnie również problem opieki nad tymi osobami, które cierpią na niedosłuch. Jak wynika z licznych badań, niedosłuch ma ogromny wpływ na jakość życia [9, 10]. W Polsce w 2005 roku osoby starsze stanowiły 15,32% populacji, a szacuje się, że w roku 2020 ten udział wzrośnie do 16% [11]. Najczęstszą przyczyną niedosłuchu związanego z wiekiem jest naturalne starzenie się słuchu presbyacusis, a kolejną uraz akustyczny [8, 12], co jest zgodne z naszymi obserwacjami. Uważa się, że najczęstszym rodzajem niedosłuchu dotykającym 75-latków i osoby starsze jest niedosłuch czuciowo-nerwowy [12]. W USA 40% populacji starszej niż 75 lat jest dotkniętych presbyacusis, natomiast w Wielkiej Brytanii 75% osób z niedosłuchem rozpoczynającym się w wieku dorosłym to pacjenci po 60. roku życia [5, 12]. Według innych źródeł, w Wielkiej Brytanii u ok. 9 milionów, a w USA u 28 milionów osób rozpoznano niedosłuch. Ponad połowa to osoby po 65. roku życia [13]. Według różnych doniesień, odsetek osób po 60. roku życia z upośledzeniem słuchu w całej populacji to 0,3–4,5% [8]. Ponad 30% osób po 65. roku życia cierpi z powodu niedosłuchu [5, 10]. W XX wieku upośledzenie słuchu stało się jedną z najczęstszych chorób przewlekłych u osób w wieku podeszłym [9, 10]. Niedosłuch jest jednym z najbardziej niszczących deficytów sensorycznych ze względu na zmniejszenie możliwości komunikowania się. Powoduje zaburzenia emocjonalne, negatywnie wpływa na sytuację socjalną i zawodową. Ma istotny wpływ na zdrowie psychiczne: chorzy z niedosłuchem wykazują skłonności do izolacji i zaburzeń depresyjnych, co jeszcze bardziej nasila odosobnienie. Rodziny osób niedosłyszących często nie prowadzą z nimi pełnych dialogów, lecz ograniczają się jedynie do krótkich komunikatów z powodu braku cierpliwości [9, 10, 14]. Innym problemem związanym z upośledzeniem funkcji narządu słuchu jest upośledzenie czułości całego narządu słuchu ze względu na obniżenie sprawności centralnych procesów słuchowych. Proces słyszenia obejmuje bowiem nie tylko usłyszenie bodźca dźwiękowego, ale również zrozumienie informacji niesionej przez bodziec, co jest związane ze złożonymi procesami w OUN. Obniżenie sprawności OUN prowadzi do spadku sprawności tych procesów [10, 15]. Nic zatem dziwnego, że 23% osób starszych z zaburzeniami słuchu chce stosować aparat słuchowy lub już go
używa [16]. Odsetek chorych z niedosłuchem stosujących urządzenia poprawiające słuch różni się w poszczególnych regionach świata. Ocenia się, że globalnie ponad 10% osób niedosłyszących jest zaprotezowanych. W krajach rozwijających się tylko 1% niedosłyszących ma aparat słuchowy, podczas gdy w krajach rozwiniętych stopa zaprotezowania sięga 10–40% [8]. W naszych badaniach dotyczących stosowania aparatów słuchowych przez osoby starsze zainteresowanie budzi wysoki odsetek osób mających urządzenie wspomagające słuch, ale niekorzystających z niego. Według Veras [10], reedukacja słuchowa – trening słuchowy, w tym rehabilitacja centralnych umiejętności słuchowych musi wyprzedzać protezowanie słuchu. Bez prawidłowego treningu słuchowego i optymalnie dopasowanego urządzenia wspomagającego słuch osoba starsza prawdopodobnie zaprzestanie korzystania z pomocy. Te same przyczyny, czyli brak treningu słuchowego i centralne zaburzenia przetwarzania bodźca słuchowego, leżą u podstaw dyskomfortu i męczliwości związanej ze stosowaniem aparatu słuchowego [10]. Ma to odbicie w skargach naszych pacjentów, takich jak trudności w rozumieniu mowy w szumie i w dużych pomieszczeniach trudnych akustycznie. Dodatkowo trzeba uwzględnić obiektywne ograniczenia techniczne aparatów słuchowych, jak wzmocnienie liniowe, ograniczenie możliwości kompresji w spektrum wzmocnienia, oraz obiektywne, patofizjologiczne zjawiska utrudniające protezowanie np. objaw wyrównania głośności [3]. Zjawiskiem niekorzystnym jest w tej sytuacji brak programu treningu słuchowego dla osób dorosłych, w tym dla seniorów. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej jako priorytet przyjmują opiekę nad dziećmi, pozostawiając kwestie pomocy dorosłym na drugim planie nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie [10, 15]. Protezowanie stanowi tylko pierwszy krok w żmudnym procesie rehabilitacji osoby z niedosłuchem [2, 5]. Mimo że większość pacjentów zgłasza trudności związane z korzystaniem z aparatu słuchowego, to jednak spośród ankietowanych korzystających z aparatu ponad 3 lata prawie 70% deklaruje, że nosi aparat codziennie przez cały dzień, a 17% nosi aparat codziennie, choć nie przez całą długość dnia. Świadczy to o korzyściach płynących z protezowania słuchu, poprawie jakości życia i poczucia ogólnego zdrowia po zaprotezowaniu i stosowaniu urządzeń poprawiających słuch [9]. Doniesienia światowe ukazują, że w populacji osób z protezowanym słuchem spada poziom napięcia emocjonalnego i lękliwości oraz rzadziej występuje depresja. Jakość życia wzrasta w dziedzinach bezpośrednio związanych z poprawą słyszenia, jak i pośrednio w innych generycznych obszarach i jest większa, niż wynikałoby to z prostych badań oceniających jakość życia związaną ze słuchem [10]. Dotyczy to również pacjentów z implantami słuchowymi po 65. roku życia, u których po implantowaniu stwierdzono poprawę w przeprowadzonych badaniach rozumienia mowy [17–20].
Wnioski Znaczny odsetek osób niekorzystających z aparatów słuchowych lub korzystających z nich okazjonalnie wskazuje na
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
konieczność stałej edukacji pacjenta o skutkach braku bodźcowania nerwu słuchowego. Rehabilitacja i trening słuchowy są niezbędnymi elementami opieki nad pacjentem zaprotezowanym. Wskazane jest poszukiwanie alternatywnych metod terapii niedosłuchu u osób starszych ze stwierdzonym niezadowalającym zyskiem z aparatu słuchowego, np. za pomocą implantów słuchowych.
Wkład autorów/Authors' contributions JK – koncepcja pracy, przygotowanie literatury. AS – zebranie i interpretacja danych. MBD – zebranie danych, analiza statystyczna, przygotowanie literatury. AS – interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. MT – zebranie danych, pozyskanie środków.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Sponsorami niniejszego badania były instytucje: Medicus AIM Sp. z o.o. S.K.A., Dolnośląskie Centrum Laryngologii we Wrocławiu
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Hearing loss in persons 65 years and older based on WHO global estimates on prevalence of hearing loss; Mortality and Burden of diseases and prevention of blindness and deafness WHO 2012; http://www.who.int/pbd/deafness/ news/Globalestimateshearingloss65years.pdf [2] Pruszewicz A, Obrębowski A. Audiologia Kliniczna. Zarys. Poznań: Wydawnictwo AM Poznań; 2010. [3] Hojan E. Dopasowanie aparatów słuchowych. Łódź: Mediton; 2009.
29
[4] Dmochowska H, red. ocznik Statystyczny Województw. GUS; 2012. http://www.stat.gov.pl/gus/ 5840_2176_PLK_HTML.htm. [5] Śliwińska M, red. Audiologia kliniczna. Łódź: Mediton; 2005. [6] Guidelines for hearing aids and services for developing countries, 2nd edition, WHO 2004 Prevention of Blindness and Deafness http://www.who.int/pbd/deafness/en/ hearing_aid_guide_en.pdf [7] Raport o osobach niepełnosprawnych w Polsce, Biuro Prasowe Kongresu Kobiet; Warszawa 06.06.2011; http:// www.kongreskobiet.pl/pl-PL/news/ [8] Mathers C., Smith A., Concha M., Global burden of hearing loss in the year 2000; WHO http://www.who.int/healthinfo/ statistics/bod_hearingloss.pdf [9] Lotfi Y, Mehrkian S, Moossavi A, Faghih-Zadeh S. Quality of Life Improvement in Hearing-Impaired Elderly People after Wearing Haering Aid. Arch Iranian Med 2009;12(4): 365–370. [10] Veras R, Mattos L. Audiology and Aging: literature review and current horizons. Rev Bras Otorrinolaringol 2007;73 (1):128–134. [11] Betlejewski S. Age-connected hearing disorders (presbyacusis) as a social problem. Otolaryngol Pol 2006;60:883–886. [12] Ciorba A, Bianchini C, Pelucchi S, Pastore A. The impact of hearing loss on the quality of life of elderly adults. Clinical Interventions in Aging 2012;7:159–163. [13] Mondelli M, De Souza P. Quality of life in elderly adults and after hearing aid fitting. Brazil J Otorhinolaryngol 2012; 78(3):49–56. [14] Kulkarni K, Hartley D. Recent advances in hearing restoration. J R Soc Med 2008;101:116–124. [15] Obrębowski A, red. Wybrane zagadnienia z audiometrii mowy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu; 2011. [16] Cox RM, Alexander GC, Gray GA. Who wants a hearing aid? Personality profiles of hearing aid seekers. Ear Hear 2005; 26(1):12–26. [17] Friedland DR, Runge-Samuelson C, Baig H, Jensen J. CaseControl Analysis of Cochlear Implant Performance in Elderly Patients. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2010; 136(5):432–438. [18] Park E, Shipp DB, Chen JM, Nedzelski JM, Lin VYW. Postlingually Deaf Adults of All Ages Derive Equal Benefits From Unilateral Multichannel Cochlear Implant. J Am Acad Audiol 2011;22:637–643. [19] Olze H, Grabel S, Forster U, Zirke N, Huhnd LE, Haupt H, Mazurek B. Elderly Patients Benefit From Cochlear Omplantation Regarding Auditory Rehabilitation, Quality of Life, Tinnitus, and Stress. The Laryngoscope 2012;122: 196–203. [20] Szyfter W, Pruszewicz A, Karlik M, Kawczyński M, Sekula A, Świdziński P, et al. Poznan's program of cochlear and brainstem implantation: a general review. Eur Arch Otorhinolaryngol 2003;260(8):460–463.
Dostępne online www.sciencedirect.com
journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol
Artykuł oryginalny/Original research article
Ocena niedosłuchu u osób powyżej 60. roku życia korzystających z aparatów słuchowych The assessment of hearing impairment in patients over 60 years of age using hearing aids Aleksandra Skrzypek 1, Alicja Sekula 2, Maria Bratumiła Deryło 3, Joanna Kuśmierczyk 3,*, Marcin Talar 3 1
Dolnośląskie Centrum Laryngologii Medicus we Wrocławiu Katedra i Klinika Audiologii i Foniatrii UM w Poznaniu 3 Medicus Aparatura i Instrumenty Medyczne Sp. Z o.o. S.K.A 2
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Objective: To assess the hearing impairment in people over 60 years old using hearing
Otrzymano: 23.04.2013
aids. This was a single-center study, but it is planned to extend it further to the whole
Zaakceptowano: 02.07.2013
country. Materials and methods: The study was focused on patients with hearing aids.
Dostępne online: 05.07.2013
During the assessment 57 people were included in the observation in order to control the status of their hearing loss and benefit from traditional hearing aids as well as the
Słowa kluczowe: niedosłuch
possibility to apply the auditory implants in case of a little benefit from hearing aids.
osoby starsze aparaty słuchowe
on demographic and epidemiological data of patients were collected as well as the qua-
jakość życia
that 91% of patients have sensorineural hearing loss (SHL), the remaining 9% – severe
The otoscopy and pure tone audiometry were performed as well as the questionnaires lity of their life with hearing aids was subjectively assessed. Results: The results show mixed hearing loss. Severe SHL was found in 22 patients, the moderate hearing loss was
Keywords: Hearing impairment Elderly Hearing aids Quality of life
observed in 37%, and the profound SHL was the case in 5 patients. Minimal SHL was observed in 7% of patients (n = 4). More than 73% of the study subjects were male (n = 38). The average age of the patients who completed the survey was 74 years old. Thirty-five patients used their hearing aid over 3 years and less than 70% of them used it every day all day. Hearing aid was not actively used by 10 patients. Over the last year 51.92% of the patients underwent a hearing examination. Conclusions: The bone anchored hearing aid was suggested to 2% of subjects and the cochlear implant was offered to 10 patients. The data analysis shows the need to educate and inform the elderly about alternative methods of hearing loss treatment. © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
* Adres do korespondencji: Medicus Aparatura i Instrumenty Medyczne Sp. z o.o. S.K.A, ul. Grabiszyńska 251a, 53-234 Wrocław, Polska. Tel.: +48 71 34 72 100; fax: +48 71 3472 111. Adresy email: [email protected], [email protected] (J. Kuśmierczyk). 0030-6657/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2013.07.001
26
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
Wstęp
Tabela I – Ankieta wykorzystana podczas akcji Biała Sobota Table I – The Survey performed during screening test
Problem niedosłuchu u osób dorosłych i w wieku podeszłym staje się coraz bardziej znaczący. Szacuje się, że na całym świecie liczba osób dorosłych, zwłaszcza tych po 60. roku życia, znacząco wzrośnie. Światowa Organizacja Zdrowia [1] podaje, że populacja osób po 65. roku życia wzrośnie z 626 mln w 2010 r. aż do 855 mln w roku 2019, co daje wzrost 37-procentowy. Dane te dotyczą również Polski [2, 3]. W roku 2012 w Polsce żyło 5,325 mln osób po 65. rż. [4, 5]. Zgodnie z szacunkami Światowej Organizacji Zdrowia, 36,14% populacji osób w podeszłym wieku w Europie Centralnej i Wschodniej oraz Centralnej Azji ma problemy ze słuchem, z czego większość ma ubytek lekki (35%) lub średni (26%), a 7% ma ubytek ciężki i 2,5% głęboki (wg skali WHO [6]). Według danych szacunkowych, społeczność osób dotkniętych niedosłuchem w świecie wynosi 10–15% (500 mln), a przewiduje się, że w roku 2025 będzie ich już ok. 900 mln [7]. Najczęstszymi przyczynami niedosłuchu rozpoczynającego się w wieku dorosłym jest niedosłuch związany z wiekiem – presbyacusis oraz uraz akustyczny [8]. W krajach rozwiniętych ok. 10% osób z niedosłuchem korzysta z aparatów słuchowych, podczas gdy w krajach rozwijających się tylko około 1% [8]. W Polsce szacuje się, że ok. 80% osób niedosłyszących nie nosi aparatów słuchowych ze względów finansowych lub z powodu braku komfortu z użytkowania tych urządzeń [7]. Konsekwencjami upośledzenia słuchu są często poczucie izolacji, depresja, obniżenie samooceny i pewności siebie. Wobec rosnących wymagań rynku pracy, wydłużenia okresu aktywności zawodowej oraz rosnącej aktywności seniorów coraz istotniejsze staje się propagowanie i monitorowanie protezowania słuchu i rehabilitacji osób protezowanych. Celem pracy była ocena słuchu w wybranej grupie osób po 60. roku życia, korzystających z aparatów słuchowych oraz badanie subiektywnej oceny pacjentów dotyczącej korzyści z protezowania słuchu. Byliśmy również ciekawi nawyków związanych ze stosowaniem aparatu słuchowego.
Badania audiometrii tonalnej wykonywano urządzeniami Diagnostic Audiometer AD 229b (Interacoustics). Pomiar progów słyszenia odbywał się zarówno dla przewodnictwa powietrznego, jak i kostnego. Wykorzystywane w badaniach audiometry pozwoliły zarejestrować progi słuchowe w zakresie 125–8000 Hz dla przewodnictwa powietrznego oraz 250–4000 Hz dla przewodnictwa kostnego. Niedosłuch oceniano na podstawie średniego ubytku słuchu wyliczonego dla częstotliwości: 500, 1000, 2000 i 4000 Hz w uchu lepiej słyszącym. Klasyfikacji stopnia niedosłuchu dokonano na podstawie kryteriów WHO (Tab. II).
Materiał i metody
Wyniki
Przeprowadzono badanie pilotażowe o charakterze akcji typu Biała Sobota. Informacje na temat planowanych badań podano w lokalnych mediach w Poznaniu. Do udziału zaproszono osoby starsze korzystające z aparatu słuchowego, które nie odczuwały pełnej satysfakcji z protezowania. W ramach badania zaplanowano ocenę otoskopową i audiometryczną oraz ankietę gromadzącą dane demograficzne, epidemiologiczne i dotyczące jakości życia z aparatem słuchowym (Tab. I). Pierwsza część ankiety dotyczyła danych osobowych, teleadresowych, wieku oraz płci. Część druga polegała na udzieleniu odpowiedzi na 11 pytań zamkniętych, dotyczących użytkowania aparatu słuchowego, komfortu słyszenia, wykonanych badań słuchu oraz przebytych operacji bądź infekcji ucha. Ze względu na przesiewowy charakter badania nie analizowano sposobu protezowania ani rodzaju aparatu słuchowego.
W badaniu wzięło udział 57 osób. Pięć z nich wyłączono z analizy ze względu na brak zgody na udział w dalszym badaniu. Wśród 52 osób było 38 mężczyzn (73,08%) i 14 kobiet (26,92%), 44 osoby były mieszkańcami Poznania (85%),
Czy używał Pan/-i swojego aparatu słuchowego przez PONAD 3 lata? Czy używa Pan/-i swojego aparatu słuchowego przez cały dzień? Czy używa Pan/-i swojego aparatu słuchowego codziennie? Jeśli nie, to jak często: (zakreślić) a) Gdy wychodzę z domu b) Tylko na specjalne okazje c) 2–3 razy w tygodniu d) 1 raz w tygodniu e) 2–3 razy w miesiącu f) 1 raz w miesiącu Czy miał/-a Pan/-i wykonywane badanie słuchu w ciągu ostatniego roku? Czy ma Pan/-i trudności ze słyszeniem w zatłoczonym pokoju, gdzie wiele osób rozmawia jednocześnie? Czy słuchanie Pana/Panią męczy? Czy ma Pan/-i trudności ze słyszeniem w restauracji czy kawiarni? Czy w Pana/-i aparacie słuchowym pojawiają się sprzężenia akustyczne (piski)? Czy przechodził/-a Pan/-i operację ucha? Jeśli tak, to kiedy? (podać rok) Czy cierpi Pan/-i na infekcje ucha? Czy wkładka od aparatu słuchowego powoduje u Pana/-i podrażnienia?
Tabela II – Stopnie niedosłuchu wg skali WHO; średni ubytek słuchu mierzony dla częstotliwości (f) równych 0,5; 1; 2 i 4 kHz [7] Tabela II – Grades of hearing impairment by WHO; audiometric ISO value (average of 0.5, 1, 2, 4 kHz) [7] Średni ubytek słuchu [dB] 0–25 26–40 41–60 61–80 > 81
Stopień niedosłuchu norma lekki średni ciężki głęboki
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
27
Ryc. 3 – Częstość użytkowania aparatu słuchowego Fig. 3 – The frequency of hearing aids usage Ryc. 1 – Stopień uszkodzenia słuchu (dla lepszego ucha) w podziale na rodzaj niedosłuchu Fig. 1 – The Grade of hearing impairment by the type of hearing impairment (for better ear)
a 8 pochodziło z okolicznych miejscowości (15%). Średni wiek ankietowanych wynosił 74 lata. 27 osób (51,92%) miało w ciągu ostatniego roku wykonane badania słuchu. U 91% badanych stwierdzono niedosłuch czuciowo-nerwowy, a u 9% niedosłuch mieszany. Spośród osób z niedosłuchem czuciowo-nerwowym u 9% stwierdzono niedosłuch głęboki, 39% miało niedosłuch ciężki, 37% niedosłuch średni i 7% niedosłuch lekki. U wszystkich osób z niedosłuchem mieszanym stwierdzono niedosłuch ciężki (Ryc. 1). Na pytanie o czas użytkowania aparatu słuchowego 67,3% ankietowanych odpowiedziało, że używało swojego aparatu słuchowego przez ponad 3 lata (35 osób), 13,46% ankietowanych używało swojego aparatu krócej niż 3 lata (7 osób), natomiast 19,23% ankietowanych miało aparat, ale go nie używało (10 osób) (Ryc. 2).
Ryc. 2 – Użytkowanie aparatu słuchowego przez badanych pacjentów Fig. 2 – Using of hearing aids by the patients
W ankietowanej grupie osób używających aparat słuchowy przez ponad 3 lata 68,57% badanych deklaruje, że nosi aparat codziennie przez cały dzień (24 osoby – 46% wszystkich ankietowanych), 17,14% osób nosi aparat słuchowy codziennie, lecz nie przez cały dzień (6 osób – 11,5% wszystkich ankietowanych), 14,29% osób nosi aparat słuchowy 1–3 razy w tygodniu (5 osób – 9% wszystkich ankietowanych) (Ryc. 3). W odpowiedzi na pytania dotyczące problemów ze słyszeniem 96,2% ankietowanych skarży się na trudności ze słyszeniem w zatłoczonym pokoju, gdzie wiele osób rozmawia jednocześnie. Słuchanie jest męczące dla 75% ankietowanych (w tym dla wszystkich nieużywających aparatu słuchowego). Ponad 98% ankietowanych przyznało, że ma trudności ze słyszeniem w restauracji bądź kawiarni. U 67,3% osób w aparacie słuchowym pojawiają się sprzężenia akustyczne (Ryc. 4). Wśród ankietowanych 21,1% osób przebyło infekcję ucha (n = 11), u jednej osoby przeprowadzono operację ucha, a u 32,69% wkładka od aparatu słuchowego powodowała
Ryc. 4 – Postrzeganie niedosłuchu przez pacjentów (*nie analizowano typu protezowania) Fig. 4 – The perception of hearing loss by the patients (* the type of prosthesis was not analysed)
28
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
podrażnienia. W wyniku przeprowadzonych badań 10 osobom zaproponowano poszerzoną diagnostykę w celu kwalifikacji do implantu ślimakowego, a 1 osobie pod kątem implantu na przewodnictwo kostne. Z naszych obserwacji wynika, że 19,2% pacjentów użytkujących aparaty słuchowe nie czerpie już z nich wystarczających korzyści, co pokazuje wynik wstępnej kwalifikacji do implantu. Prawie co piąty badany ma szansę na poprawę jakości życia poprzez zastosowanie implantu słuchu.
Omówienie Populacja ludzi starszych na całym świecie rośnie ze względu na zwiększanie długości życia, a związane jest to przede wszystkim z poprawą opieki medycznej, kontrolą chorób zakaźnych oraz lepszą opieką nad noworodkami. Równolegle ze zwiększaniem się populacji osób starszych rośnie również problem opieki nad tymi osobami, które cierpią na niedosłuch. Jak wynika z licznych badań, niedosłuch ma ogromny wpływ na jakość życia [9, 10]. W Polsce w 2005 roku osoby starsze stanowiły 15,32% populacji, a szacuje się, że w roku 2020 ten udział wzrośnie do 16% [11]. Najczęstszą przyczyną niedosłuchu związanego z wiekiem jest naturalne starzenie się słuchu presbyacusis, a kolejną uraz akustyczny [8, 12], co jest zgodne z naszymi obserwacjami. Uważa się, że najczęstszym rodzajem niedosłuchu dotykającym 75-latków i osoby starsze jest niedosłuch czuciowo-nerwowy [12]. W USA 40% populacji starszej niż 75 lat jest dotkniętych presbyacusis, natomiast w Wielkiej Brytanii 75% osób z niedosłuchem rozpoczynającym się w wieku dorosłym to pacjenci po 60. roku życia [5, 12]. Według innych źródeł, w Wielkiej Brytanii u ok. 9 milionów, a w USA u 28 milionów osób rozpoznano niedosłuch. Ponad połowa to osoby po 65. roku życia [13]. Według różnych doniesień, odsetek osób po 60. roku życia z upośledzeniem słuchu w całej populacji to 0,3–4,5% [8]. Ponad 30% osób po 65. roku życia cierpi z powodu niedosłuchu [5, 10]. W XX wieku upośledzenie słuchu stało się jedną z najczęstszych chorób przewlekłych u osób w wieku podeszłym [9, 10]. Niedosłuch jest jednym z najbardziej niszczących deficytów sensorycznych ze względu na zmniejszenie możliwości komunikowania się. Powoduje zaburzenia emocjonalne, negatywnie wpływa na sytuację socjalną i zawodową. Ma istotny wpływ na zdrowie psychiczne: chorzy z niedosłuchem wykazują skłonności do izolacji i zaburzeń depresyjnych, co jeszcze bardziej nasila odosobnienie. Rodziny osób niedosłyszących często nie prowadzą z nimi pełnych dialogów, lecz ograniczają się jedynie do krótkich komunikatów z powodu braku cierpliwości [9, 10, 14]. Innym problemem związanym z upośledzeniem funkcji narządu słuchu jest upośledzenie czułości całego narządu słuchu ze względu na obniżenie sprawności centralnych procesów słuchowych. Proces słyszenia obejmuje bowiem nie tylko usłyszenie bodźca dźwiękowego, ale również zrozumienie informacji niesionej przez bodziec, co jest związane ze złożonymi procesami w OUN. Obniżenie sprawności OUN prowadzi do spadku sprawności tych procesów [10, 15]. Nic zatem dziwnego, że 23% osób starszych z zaburzeniami słuchu chce stosować aparat słuchowy lub już go
używa [16]. Odsetek chorych z niedosłuchem stosujących urządzenia poprawiające słuch różni się w poszczególnych regionach świata. Ocenia się, że globalnie ponad 10% osób niedosłyszących jest zaprotezowanych. W krajach rozwijających się tylko 1% niedosłyszących ma aparat słuchowy, podczas gdy w krajach rozwiniętych stopa zaprotezowania sięga 10–40% [8]. W naszych badaniach dotyczących stosowania aparatów słuchowych przez osoby starsze zainteresowanie budzi wysoki odsetek osób mających urządzenie wspomagające słuch, ale niekorzystających z niego. Według Veras [10], reedukacja słuchowa – trening słuchowy, w tym rehabilitacja centralnych umiejętności słuchowych musi wyprzedzać protezowanie słuchu. Bez prawidłowego treningu słuchowego i optymalnie dopasowanego urządzenia wspomagającego słuch osoba starsza prawdopodobnie zaprzestanie korzystania z pomocy. Te same przyczyny, czyli brak treningu słuchowego i centralne zaburzenia przetwarzania bodźca słuchowego, leżą u podstaw dyskomfortu i męczliwości związanej ze stosowaniem aparatu słuchowego [10]. Ma to odbicie w skargach naszych pacjentów, takich jak trudności w rozumieniu mowy w szumie i w dużych pomieszczeniach trudnych akustycznie. Dodatkowo trzeba uwzględnić obiektywne ograniczenia techniczne aparatów słuchowych, jak wzmocnienie liniowe, ograniczenie możliwości kompresji w spektrum wzmocnienia, oraz obiektywne, patofizjologiczne zjawiska utrudniające protezowanie np. objaw wyrównania głośności [3]. Zjawiskiem niekorzystnym jest w tej sytuacji brak programu treningu słuchowego dla osób dorosłych, w tym dla seniorów. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej jako priorytet przyjmują opiekę nad dziećmi, pozostawiając kwestie pomocy dorosłym na drugim planie nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie [10, 15]. Protezowanie stanowi tylko pierwszy krok w żmudnym procesie rehabilitacji osoby z niedosłuchem [2, 5]. Mimo że większość pacjentów zgłasza trudności związane z korzystaniem z aparatu słuchowego, to jednak spośród ankietowanych korzystających z aparatu ponad 3 lata prawie 70% deklaruje, że nosi aparat codziennie przez cały dzień, a 17% nosi aparat codziennie, choć nie przez całą długość dnia. Świadczy to o korzyściach płynących z protezowania słuchu, poprawie jakości życia i poczucia ogólnego zdrowia po zaprotezowaniu i stosowaniu urządzeń poprawiających słuch [9]. Doniesienia światowe ukazują, że w populacji osób z protezowanym słuchem spada poziom napięcia emocjonalnego i lękliwości oraz rzadziej występuje depresja. Jakość życia wzrasta w dziedzinach bezpośrednio związanych z poprawą słyszenia, jak i pośrednio w innych generycznych obszarach i jest większa, niż wynikałoby to z prostych badań oceniających jakość życia związaną ze słuchem [10]. Dotyczy to również pacjentów z implantami słuchowymi po 65. roku życia, u których po implantowaniu stwierdzono poprawę w przeprowadzonych badaniach rozumienia mowy [17–20].
Wnioski Znaczny odsetek osób niekorzystających z aparatów słuchowych lub korzystających z nich okazjonalnie wskazuje na
otolaryngologia polska 68 (2014) 25–29
konieczność stałej edukacji pacjenta o skutkach braku bodźcowania nerwu słuchowego. Rehabilitacja i trening słuchowy są niezbędnymi elementami opieki nad pacjentem zaprotezowanym. Wskazane jest poszukiwanie alternatywnych metod terapii niedosłuchu u osób starszych ze stwierdzonym niezadowalającym zyskiem z aparatu słuchowego, np. za pomocą implantów słuchowych.
Wkład autorów/Authors' contributions JK – koncepcja pracy, przygotowanie literatury. AS – zebranie i interpretacja danych. MBD – zebranie danych, analiza statystyczna, przygotowanie literatury. AS – interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. MT – zebranie danych, pozyskanie środków.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Sponsorami niniejszego badania były instytucje: Medicus AIM Sp. z o.o. S.K.A., Dolnośląskie Centrum Laryngologii we Wrocławiu
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Hearing loss in persons 65 years and older based on WHO global estimates on prevalence of hearing loss; Mortality and Burden of diseases and prevention of blindness and deafness WHO 2012; http://www.who.int/pbd/deafness/ news/Globalestimateshearingloss65years.pdf [2] Pruszewicz A, Obrębowski A. Audiologia Kliniczna. Zarys. Poznań: Wydawnictwo AM Poznań; 2010. [3] Hojan E. Dopasowanie aparatów słuchowych. Łódź: Mediton; 2009.
29
[4] Dmochowska H, red. ocznik Statystyczny Województw. GUS; 2012. http://www.stat.gov.pl/gus/ 5840_2176_PLK_HTML.htm. [5] Śliwińska M, red. Audiologia kliniczna. Łódź: Mediton; 2005. [6] Guidelines for hearing aids and services for developing countries, 2nd edition, WHO 2004 Prevention of Blindness and Deafness http://www.who.int/pbd/deafness/en/ hearing_aid_guide_en.pdf [7] Raport o osobach niepełnosprawnych w Polsce, Biuro Prasowe Kongresu Kobiet; Warszawa 06.06.2011; http:// www.kongreskobiet.pl/pl-PL/news/ [8] Mathers C., Smith A., Concha M., Global burden of hearing loss in the year 2000; WHO http://www.who.int/healthinfo/ statistics/bod_hearingloss.pdf [9] Lotfi Y, Mehrkian S, Moossavi A, Faghih-Zadeh S. Quality of Life Improvement in Hearing-Impaired Elderly People after Wearing Haering Aid. Arch Iranian Med 2009;12(4): 365–370. [10] Veras R, Mattos L. Audiology and Aging: literature review and current horizons. Rev Bras Otorrinolaringol 2007;73 (1):128–134. [11] Betlejewski S. Age-connected hearing disorders (presbyacusis) as a social problem. Otolaryngol Pol 2006;60:883–886. [12] Ciorba A, Bianchini C, Pelucchi S, Pastore A. The impact of hearing loss on the quality of life of elderly adults. Clinical Interventions in Aging 2012;7:159–163. [13] Mondelli M, De Souza P. Quality of life in elderly adults and after hearing aid fitting. Brazil J Otorhinolaryngol 2012; 78(3):49–56. [14] Kulkarni K, Hartley D. Recent advances in hearing restoration. J R Soc Med 2008;101:116–124. [15] Obrębowski A, red. Wybrane zagadnienia z audiometrii mowy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu; 2011. [16] Cox RM, Alexander GC, Gray GA. Who wants a hearing aid? Personality profiles of hearing aid seekers. Ear Hear 2005; 26(1):12–26. [17] Friedland DR, Runge-Samuelson C, Baig H, Jensen J. CaseControl Analysis of Cochlear Implant Performance in Elderly Patients. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2010; 136(5):432–438. [18] Park E, Shipp DB, Chen JM, Nedzelski JM, Lin VYW. Postlingually Deaf Adults of All Ages Derive Equal Benefits From Unilateral Multichannel Cochlear Implant. J Am Acad Audiol 2011;22:637–643. [19] Olze H, Grabel S, Forster U, Zirke N, Huhnd LE, Haupt H, Mazurek B. Elderly Patients Benefit From Cochlear Omplantation Regarding Auditory Rehabilitation, Quality of Life, Tinnitus, and Stress. The Laryngoscope 2012;122: 196–203. [20] Szyfter W, Pruszewicz A, Karlik M, Kawczyński M, Sekula A, Świdziński P, et al. Poznan's program of cochlear and brainstem implantation: a general review. Eur Arch Otorhinolaryngol 2003;260(8):460–463.
